NIECO O RZEKACH
1.Czy rzeki wypływają tylko ze źródeł?
Nie wszystkie rzeki biorą swój początek ze źródeł. Na przykład Wisła wypływa z rozległych wykapów, Angara – prawy dopływ Jenisieju – wypływa z jeziora Bajkał jako duża rzeka, zaś wiele rzek alpejskich rozpoczyna swój bieg na czole topniejacych lodowców górskich. Są też rzeki biorące początek z rozległych bagien.
2. Która z rzek w Europie przepływa przez największą ilość krajów?
Dunaj (2860 km), druga co do wielkości po Wołdze rzeka w Europie, jest ważnym łącznikiem między zachodnią i wschodnią Europą. Źródła ma w Szwarcwaldzie (Niemcy),
niedaleko granicy francusko-szwajcarskiej, uchodzi do Morza Czarnego, przepływając
przy tym przez osiem krajów: Niemcy, Austrię, Czechy, Słowację, Węgry, Jugosławię,
Rumunię, Bułgarię i Ukrainę.
3. Którą rzekę nazwiemy główną, a która jej dopływem?
Rzeką główną jest rzeka wpadająca do morza, dopływem - wpadająca do innej rzeki.
Uznanie danej rzeki główną, a innych za jej dopływy oparte jest najczęściej na tradycji
Historycznej. Gdyby brano pod uwagę np. długość rzeki, to wówczas musielibyśmy uznać,
Że Wisła wpada do Bugu, Wołga do Oki, a Missisipi do Missouri.
4. Dlaczego Wołgę nazywamy „rzeką pięciu mórz”?
Wołga, największa rzeka Europy (największe zasoby wody i największa długość:2530 km), wypływa z Wyżyny Wałdajskiej i wpada rozległą deltą do morza Kaspijskiego. Ma przy tym połączenia kanałowe z czterema innymi morzami: Bałtykiem, Białym, Czarnym, Azowskim, stąd nazwa „ rzeki pięciu mórz”. Wołga ma 132 dopływy, największe z nich to Oka i Kama, jest żeglowna na dł. 3300 km.
5. Co to jest pradolina?
Pradolina jest to bardzo szeroka dolina, którą w okresie zlodowacenia wyżłobiły wody lodowcowe i rzeczne podczas postoju lądolodu. Pradoliny biegną często równolegle do krawędzi lodowca. W Polsce nalbardziej znane są pradoliny: Warszawsko-Berlińska i Toruńsko-Eberswaldzka.
6. Dlaczego Wisła i Odra maja prawe dopływy dłuższe niż lewe?
Powierzchnia Polski pochylona jest ogólnie ku północnemu zachodowi i poprzecinana równoleżnikowymi pradolinami nachylonymi ku zachodowi. W tej sytuacji płynące ku północy Wisła i Odra otrzymały asymetryczne dorzecza: ich wschodnie działy wodne są bardziej oddalone od dolin tych rzek niż zachodnie. Dlatego wschodnie ( prawe ) dopływy Wisły i Odry, są dłuższe od zachodnich ( lewych ).
7. Ile wody mieści się w korycie Wisły?
Naturalnie takie obliczenia można podać tylko w przybliżeniu. Długość Wisły wynosi około 1100 km., średnia głębokość- ok. 1,6 metra, średnia szerokość koryta- ok. 300 metrów. Po pomnożeniu tych trzech wymiarów otrzymamy, bez Zbiornika Włocławskiego, ok. 0,5 km wody. Dla porównania dodajmy, że największe jezioro Polski-Śniardwy mieści ok. 0,6 km wody,a więc nieco więcej niż królowa naszych rzek.
8. Czy pojęcie „ dorzecze” jest równoznaczne ze „ zlewiskiem” ?
Są to dwa różne pojęcia. Dorzeczem nazywamy obszar, z którego wszystkie wody spływają do jednej rzeki, natomiast zlewiskiem jest obszar, z którego wszystkie wody spływają do jednego morza. Wobec tego w zlewisku np. Bałtyku mieszczą się dorzecza: Wisły, Odry, Niemna i innych rzek.
9. Skąd wypływa najwięcej rzek w Europie?
Najwięcej rzek w Europie wypływa z Alp. Między innymi początek biorą tu: Rodan, Ren, i Pad.
10. W jakim czasie przepływa woda Wisły od jej źródeł do ujścia?
Każda cząstka wody Wisły od jej źródeł do Bałtyku odbywa średnio drogę 1100 km. z
prędkością przeciętnie około 4 km. na godzinę. Na przebycie całej drogi potrzebuje zatem około 10 dni.
11. Czy potrafisz wyjaśnić pochodzenie nazw geograficznych?
a) Góra Kościuszki -
Paweł Edmund Strzelecki był pierwszym Europejczykiem, który wszedł na wierzchołki Alp Australijskich. Najwyższemu ich szczytowi nadał nazwę Góra Kościuszki. ( nazwa angielska brzmi Mount Kosciusko). W opisie swych podróży w Australii w latach 1840-1842 Strzelecki uzasadnił swą decyzję następująco:” Kształt i wygląd tej góry tak mnie wprost poraził podobieństwem swoim do kopca usypanego w Krakowie na cześć Kościuszki, że chociaż w obcym kraju, na obcej ziemi, ale wśród wolnego ludu, który umie cenić wolność i jej orędowników, nazwałem ją Górą Kościuszki”.
b) Mazowsze
Nazwa Mazowsze pochodzi prawdopodobnie od nazwy odosobowej, w której tkwi imię Maz. W dawnych dokumentach, pisanych po łacinie, Mazowsze wymieniano jako Mazovia lub Masovia.
c) Jugosławia
Nazwa urzędowa Jugosławii powstała w roku 1929 z dwóch słów słowiańskich: Jug – południe i Sława – Słowianie, innymi słowy obejmuje ona państwo południowych Słowian ( Serbów, Chorwatów, Słoweńców, Macedończyków i Czarnogórców ).
d) Australia
Nazwa Australii powstała jeszcze przed jej odkryciem. Od dawna przypuszczano,
że gdzieś na półkuli południowej rozciąga się jakiś wielki ląd, nazwano go
Terra Australis Incognita ( Nieznany Ląd Południowy ). Nazwę Australia
w powszechne użycie wprowadził dopiero Flinders, podróżnik angielski z
początku XIX wieku.
e) Ameryka
Jak wiemy, Kolumb umarł w przekonaniu, że odkryte przez niego ziemie
to wschodnie wybrzeże Indii. Podobnie uważali współcześni mu geografowie.
Dopiero kilkanaście lat później Florentyńczyk, Amerigo Vespucci, po odbyciu
kilku wypraw, doszedł do przekonania, że wybrzeże należy do nowego, nieznanego
dotychczas kontynentu. Opublikowanie jego listów w tej sprawie przyniosło mu tak
wielki rozgłos, że poczęto nowo odkryty kontynent nazywać Ameryką.
f) Mont Blanc
Mont Blanc – nazwa pochodzi z języka francuskiego. W dosłownym tłumaczeniu na
język polski znaczy Góra Biała. Znana jest powszechnie jako najwyższa nie tylko w
Alpach, lecz w całej Europie. Kolor biały nadaje jej wieczny śnieg.
g) Ocean Atlantycki
Nazwa Oceanu Atlantyckiego związana jest z legendarną Atlantydą, która według pojęć
dawnych Greków stanowiła olbrzymią, bogatą wyspę. Według legendy Atlantyda
zatonęła po ogromnym trzęsieniu ziemi. Niektórzy badacze są tak dalece przekonani
o istnieniu zatopionego ongiś lądu, że starają się określić miejsce jego położenia.
h) Ocean Spokojny
Kiedy Magellan minął niebezpieczną cieśninę w Ameryce Południowej, nazwaną
później jego imieniem, wypłynął na wielkie morze, które nazwał Oceanem Spokojnym
( Pacifico ). Nazwa ta jest nietrafna, gdyż rzadko kiedy ocean bywa spokojny, jak to
było podczas podróży Magellana. Ponieważ ocean ten jest największy, nazwano go
także Oceanem Wielki.
i) Polska
Nazwa naszej ojczyzny jest formą przymiotnikową i znaczy po prostu – „ polny „ .
Przypuszczalnie w ten sposób praojcowie pragnęli określić kraj jako krainę pól.
j) Morze Bałtyckie
Pochodzenie nazwy Morza Bałtyckiego nie jest jeszcze ustalone. Niektórzy
wyprowadzają ją z języka litewskiego, w którym baltis znaczy biały, lub z łotewskiego,
w którym Bałtyk nazywa się Baltas Juras – morze białe. Jeszcze inni sądzą, że nazwa
ta wywodzi się ze starosłowiańskiego balto – wielka woda.
12. Gdzie i kiedy zbudowano na świecie pierwszą linię kolejową?
Pierwszą linię kolejową na świecie zbudowano w Anglii między Manchesterem a Liverpoolem, w latach 1821-1825.
13. Gdzie i kiedy rozpoczęto w Polsce budowę pierwszej linii kolejowej?
Był to w Polsce okres zaborów i przypadek sprawił, że we wszystkich budowę linii kolejowych rozpoczęto prawie jednocześnie: w byłym zaborze pruskim w 1842 r. na trasie z Wrocławia do Oławy, w byłym zaborze austriackim w 1847 r. na trasie Kraków- Mysłowice, w byłym zaborze rosyjskim w 1848 r. na trasie z Warszawy do Strzemieszyc.
14. Kiedy w Warszawie powstał pierwszy most na Wiśle?
Budowę pierwszego mostu na Wiśle w Warszawie zarządził Zygmunt August. Do zakończenia budowy doprowadziła Anna Jagielonka. Most oddano do użytku w 1537 r. Znajdował się u wylotu ulicy Mostowej.
15. Jakie jest największe towarzystwo lotnicze świata i jaki port lotniczy obsługuję największą liczbę pasażerów?
16. Warszawa, Praga i Bukareszt mają zbliżoną liczbę mieszkańców. Teoretycznie powinny mieć taką samą długość tras tramwajowych. A jak jest istotnie?
Długość czynnych tras tramwajowych wynosi: w Warszawie 127 km., w Pradze 138 km., zaś w Bukareszcie 266 km. Zwróćmy uwagę, że pod względem wielkości powierzchni Bukareszt jest prawie dwa razy większy od naszej stolicy.
17. Gdzie w Polsce w tym samym dniu można oglądać dwukrotnie zachód słońca?
Po zakupieniu biletu na kolejkę linowo-terenową na Gubałówkę w Zakopanem możemy podziwiać pierwszy raz zachód słońca. Po upływie kilkunastu minut wyjedziemy na grzbiet Gubałówki, skąd zachód oglądać będziemy po raz wtóry.
18. Przez jakie góry przebiega najwyżej leżąca linia kolejowa na świecie?
Najwyżej leżąca linia kolejowa na świecie przebiega przez Andy na wysokości 4780 m. Zalicza się ją do arcydzieł sztuki inżynierskiej. Zbudował ją Polak Ernest Malinowski.
19. Kto pierwszy bez użycia drutu odebrał wiadomość przez Ocean Atlantycki?
W 1901 r. w Nowej Fundlandii Marconi odebrał sygnały nadane z Kornwalii, tj. z odległości ponad 3200 km. Posłużyła mu do tego celu antena zawieszona na latawcu.
20. Gdzie obecnie likwiduje się koleje żelazne i dlaczego?
W Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej rozpoczęto przed kilkunastoma laty stopniową likwidację linii kolejowych, gdyż kolej nie wytrzymała konkurencji z rozbudowaną komunikacją samochodową i lotniczą.
21. Jaką szybkość początkową musi osiągnąć rakieta, aby nieprzerwanie krążyć na orbicie o wysokości 500 km.?
Do przezwyciężenia wpływu przyciągania ziemskiego rakieta musi osiągnąć taką szybkość, aby siła odśrodkowa była równa sile przyciągania. Obiekt będzie mógł nieprzerwanie krążyć na wysokości 500 km., jeśli mu nadamy szybkość początkową 7619 km. na godzinę.
22. Które tereny badali Ci Polacy?
a) Karol Bohdanowicz – środkowy pas Azji od Kaukazu po Kamczatkę.
( 1864-1947 ), wybitny geolog i podróżnik; w wyniku wieloletnich badań
bezpośrednio przeprowadzonych w terenie opracował największy profil
geologiczny na świecie oraz pierwszą mapę geologiczną Syberii,
b) Jan Czekanowski – międzyrzecze Nil-Kongo,
( 1882-1966 ), antropolog, plonem kilkuletniej podróży po Afryce
Wschodniej i Środkowej było zbadanie tego obszaru pod względem
etnograficznym i antropologicznym,
c) Jan Czerski – góry Syberii Wschodniej,
( 1845-1892 ), geolog, paleontolog i geograf, zesłaniec po powstaniu
styczniowym; dotarł do ówcześnie nieznanych okolic Syberii
Wschodniej; badał Góry Wierchojańskie i obszary sąsiednie; w uznaniu
wyjątkowej wartości jego opracowań dwa wielkie masywy górskie w
pn.—wsch. Syberii i Zabajkału nazwano jego nazwiskiem.
d) Antoni Dobrowolski – Antarktyda
( 1872-1954 ), geofizyk, w latach 1897-99 przetrwał długą i groźną noc
polarną; w wyniku opracowania zebranego materiału naukowego
powstała ceniona Historia naturalna lodu.
e) Ignacy Domeyko – Chile
( 1802-1889 ), mineralog i geolog, profesor uniwersytetu w Santiago;
wieloletni dorobek naukowy dotyczący Andów przyniósł mu światową
sławę; dla oddania hołdu jego pamięci nazwano jego nazwiskiem pasmo
górskie w Andach, małża, skamielinę – amonit chilijski, szereg ulic i
placów w miastach Ameryki Południowej.
f) Eugeniusz Romer – góry Sichote-Aliń, Alpy;
( 1871-1954 ), geograf, podjął wiele pionierskich badań w Alpach i
górach Sichote-Aliń; stworzył nowoczesną kartografię polską, pozostawił
znaczny dorobek w zakresie klimatologii i geomorfologii; jego imieniem
nazwano lodowce na Alasce i Grenlandii.
g) Jan Stanisław Kubary – Mikronezja
( 1846-1896 ),przeprowadził wielostronne badania etnograficzne i
przyrodnicze w rejonie Mikronezji; zebrał wiele cennych eksponatów dla
muzeów europejskich; wyniki prac ogłosił w języku polskim i
niemieckim.
h) Stefan Jarosz – Alaska, Wyspa Kościuszki,
( 1903-1958 ), geograf, biolog; w kilku kolejnych wyprawach prowadził
badania naukowe na Alasce i na bezludnej Wyspie Kościuszki w
Archipelagu Aleksandra.
i) Edmund Strzelecki – Australia,
( 1797- 1873 ), podróżnik, geolog; podczas przejścia przez nieznane
wtedy Alpy Australijskie opublikował zebrany materiał naukowy w
języku angielskim; pierwszy zdobył najwyższy szczyt Australii i nazwał
go Górą Kościuszki ( 2234 m ); ponadto w latach 1834-43 odbył podróż
naukową dookoła świata oraz prowadził badania geologiczne w
Ameryce Północnej i Południowej, Tasmanii i różnych częściach
Australii.
